zaterdag 6 oktober 2012

Dan liever de lucht in !


Jan Van Speijk: "Dan liever de lucht in!"


In mijn vorig artikel had ik het al even over de beschieting van Antwerpen vanuit de citadel door de Nederlanders onder bevel van generaal Chassé.

De Nederlanders verschansten zich ook na de onafhankelijkheid  van België (uitgeroepen op 4 oktober 1830) nog een hele tijd in de dwangburcht.  Twee jaar zullen zij er zelfs stand houden. Daarbij was de sluiting van de Schelde hun grote troef. Alle schepen die op de Schelde voeren, werden door Hollandse marineschepen gecontroleerd. Vanuit de citadel van Antwerpen hielden de koninklijke troepen de stad in de gaten terwijl de Belgische vrijkorpsen en burgerwachten de hele tijd de citadel in het oog hielden.
Op 5 februari 1831 kreeg de 29-jarige Luitenant ter Zee 2de klasse Jan Carel Josephus van Speijk voor de zoveelste keer die winter het bevel zich met zijn kanonneerboot no. 2 naar zijn vaste post voor Oosterweel te begeven om  scheepsladingen te gaan controleren.
Door een felle noordwestenwind slaagde Van Speijk er niet in zijn post te bereiken. De kanonneerboot raakte stuurloos en kwam vast te liggen aan de wal bij het fort Sint Laureis. Antwerpse arbeiders stroomden massaal toe, gevolgd door gewapende burgers en mannen van het vrijkorps. Van Speijk die al een paar maand eerder aan zijn bemanning had aangekondigd dat hij zich nooit zou overgeven aan de Belgen en zijn schip liever zou opblazen, voerde zijn voornemen nu ook uit. Terwijl hij naar verluidt “Dan liever de lucht in!” uitschreeuwde, gooide hij een brandende sigaar in de kruitvoorraad van het schip dat totaal werd vernield: 28 van de 31 bemanningsleden en een onbekend aantal Belgen kwamen om.
De heldendood van Van Speijk had in het noorden een geweldige Van Speijk-cultus tot gevolg. Dat niet alle Nederlandse soldaten overtuigd waren van het “heldhaftige” van zijn daad, bewijst nochtans het relaas van fuselier Johannes van Oostendorp:
«Op den 5 februari 1831 was het hier ontzagwekkend storm weder. De kanoneerboten op de Schelde hadde werk het op hunne ankers te kunnen houde; een van dezelve sloeg los en dreef onder de wal van Antwerpen. (Een klijne inlassing behoort hierbij: er stonde van het begin van antwerpens omgang eenige kanonswagens op de lesplinade tusse de stad en het Citadel. Zij hoorde ons niet, zij hoorde belgië niet, maar eens op eene morgen de schildwagt van de ravelijn hoofdpoort ziende de wagens ware des nags verdwenen, maakte ter stond raport en na dat een parlementeir de stad was ingezonde, bragte ze de kanonswagens niet alleen op hun oude plaats terug, maar bragte ze [deze] tot de Barjeère der Citadel, van waar wij ze binne haalde. Dit geval werd algemeen zoo aan de bezetting van ons als aan die van de schelde per dagorde bekend gemaakt, om bij een of ander gelegenheid geene vrees te koesteren, daar de stad onder bedwang der Citadel lag. Men moet dit wel in het oog houde om andere zake te kunnen beoordelen).


  De belge zulks vernemende, kwamen in troepe te Zamen op die boot aan, zig niet ontziende, hoewel het stilstand van wapenen was. Egter moet men altijd opmerken, de boot werd niet aangevallen door milietijre magt maar het graauw en een opgewonde hoop- egter voor de kommandant hagelijk genoeg. Hij zig als overmeesterd ziende, rekende zig verloren, en niet kunnende verdragen, besloot [tot] een wanhopige daad en liet de Boot met vrind en vijand in [de] lugt vliegen, en ik laat het daar om deze daad te beoordelen, latende dit liever aan wijzer manne over, terwijl ik mij met de heldendaad niet kan verenige. Zo was dan de kommandant van Spijk met eenige zijner manschappe in de Boot weg. Veel sprak men onder ons van die zaak. Die prees zijn mannemoed, de andere wenste weer niet bij zulk een kommandant te zijn.»


Op 21 juli 1831 legde Leopold van Saksen-Coburg de eed af als eerste koning van België. Een week later hield hij zijn Blijde Intrede in Antwerpen. Nauwelijks drie dagen later meldde Chassé dat hij de wapenstilstand opzegde  tegen 4 augustus. Enkele uitvallen uit de citadel volgden. Tegelijk vielen Nederlandse troepen via de Kempen België binnen en rukten via Turnhout, Geel en Diest op naar Brussel. Enige eenheden landden in Kallo. De Nederlanders staken dijken door en zetten de polders ten noorden van Zwijndrecht blank. Zo konden ze het Zuidkasteel bevoorraden. 

Generaal Chassé (Brussel, KLM)
Na tien dagen kon met de hulp van Franse troepen Willems leger grotendeels teruggedreven worden.

In juli 1832 brak de cholera uit in de stad; 570 personen overleefden de ziekte niet.
Toen Willem in 1832 opnieuw weigerde een vredesverdrag te ondertekenen, was voor de grote Europese mogendheden de maat vol.  Franse en Engelse oorlogsschepen blokkeerden de Nederlandse havens en in de herfst van 1832 bracht de Franse maarschalk Gérard een leger van 60.000 man voor de Antwerpse citadel. Het beleg, dat de kenmerken had van een ware loopgravenoorlog, duurde vier weken. Op 14 december slaagden  de  Fransen erin het fort St-Laureis te veroveren. Een week later barstte het vuur in alle hevigheid los op het kasteel. De overmacht van de Fransen was te groot en op 23 december capituleerde de Citadel. De stad vroeg de afbraak ervan. Die zou nog veertig jaar op zich laten wachten.
De Scheldeforten van Liefkenshoek en Lillo bleven nog in Nederlandse handen, maar toch kwam er een einde aan de blokkade van de Schelde.


Vera Caremans


Generaal Chassé verlaat de citadel (Brussel, Koninklijk Legermuseum)


De Antwerpsche Medaille 1832 werd door koning Willem I ingesteld bij koninklijk besluit van 31 mei 1833 en zou worden toegekend, zo stelde het besluit, als "beloning aan hen, die tijdens het beleg der Citadel van Antwerpen in het tijdvak van 28 november tot en met 24 december 1832, in de citadel en onderhorige forten (Vlaamsche Hoofd, Burcht, Zwijndrecht en Austruweel), alsmede op de flottille op de Schelde voor Antwerpen, hebben gediend".



De gidsenwerking is een werkgroep binnen de erfgoedvereniging 
Het GenOOtschap-stuwgroep vOOr cultuur.
Volg de Gidsenwerking Fort 8 Hoboken (Gé-èF 8) op Facebook






Geen opmerkingen:

Een reactie posten