19 MEI 2019: LEVE DE FORTENGORDEL! Het duurde niet lang of er kwam opnieuw beweging op het fortenfront. Er werd gemaild, gechat en gepraat, met resultaat. Intussen hebben enkele forten al een mooi programma klaar.
We zetten de deelnemers hier in de kijker. Naarmate er nieuwe deelnemers bijkomen of meer details van de lokale programma's bekend worden, krijgt dit artikel een update.
FORT 2 WOMMELGEM
Het bakstenen fort werd gebouwd in 1861 door Generaal Brialmont en is één van de 8 forten van de Antwerpse binnenstelling. Ondertussen heeft het fort haar militaire rol ingeruild voor gemeentelijk domein en geeft het onderdak aan verscheidene musea en lokale verenigingen. Elke laatste zaterdag zijn er rondleidingen door de Fortgidsen.
Programma:
Opendeur Speciale themawandelingen naar de relieken van WO2 onder begeleiding van de fortgidsen De kanonnengalerij, de musea Wereldoorlog 1, Wereldoorlog 2 en V-wapens zijn geopend. In de Fortkroeg kan men terecht voor verpozing en een lekkere consumptie.
 |
| Hoofdfrontgebouw (detail) - foto VC |
Praktisch:
Fortbaan
2160 Wommelgem
Organisatie: Werkgroep Gidsen Fort2
Contact: informatiedienst@wommelgem.be
FORT 3 BORSBEEK
Het is het eerste fort van de Grote Omwalling dat werd gebouwd. Het is het enige dat gebouwd werd naar het oorspronkelijke ontwerp van Brialmont. Het heeft meer natuurstenen decoraties dan de andere forten. Het plan ging ervan uit de vijand van dichtbij onder vuur te kunnen nemen. Dit bleek al snel achterhaald en het ontwerp is bij de andere forten gewijzigd. Na de Tweede Wereldoorlog werden grote delen van het fort gesloopt en nieuwe golfplaten loodsen werden gebouwd. Toch staat de pantserkoepel uit 1907 er nog steeds.
 |
| Leeuwenpoort (foto: Bursefeesten) |
Vanaf 11u Zomerbar met animatie voor jong en oud.Vrije verkenning fortdomein.
Praktisch:
Frans Beirenslaan
2150 Borsbeek
Organisatie: Alles loopt op rolletjes VZW
Contact: kurt@alleslooptoprolletjes.be
FORT 4 MORTSEL
Net zoals de andere Brialmontforten werd Fort 4 gebouwd in 1860-1864 uit baksteen en natuursteen (hardsteen en zandsteen). Zoals oorspronkelijk bedoeld, is het hoofdfrontgebouw grotendeels onzichtbaar. Terwijl de andere forten al in de jaren 1970 verkocht werden aan de gemeenten, bleef Fort 4 tot 2000 eigendom van Defensie. Het werd gebruikt voor de artillerieschool. Het fort werd gerestaureerd door het Ministerie van Defensie, maar ook nu gebeuren er nog heel wat restauratiewerken.
Net zoals de andere Brialmontforten werd Fort 4 gebouwd in 1860-1864 uit baksteen en natuursteen (hardsteen en zandsteen). Zoals oorspronkelijk bedoeld, is het hoofdfrontgebouw grotendeels onzichtbaar. Terwijl de andere forten al in de jaren 1970 verkocht werden aan de gemeenten, bleef Fort 4 tot 2000 eigendom van Defensie. Het werd gebruikt voor de artillerieschool. Het fort werd gerestaureerd door het Ministerie van Defensie, maar ook nu gebeuren er nog heel wat restauratiewerken.
Opvallend is dat het ophaalmechanisme en een van de kettingwielen van de brug nog steeds aanwezig is.
 |
| Reduitingang - foto VC |
Programma:Twee geleide wandelingen: Een historische rondleiding vertrekt om 14u aan de hoofdingang van het fort met bezoek aan de gebouwen. Een erfgoedwandeling “van krijgsbaan tot vredebaan” vertrekt om 14u op de trappen van het stadhuis en gaat rond het fort.
Praktisch:
Krijgsbaan
2640 Mortsel
FORT 5 EDEGEM
Net zoals de andere Brialmontforten, werd Fort 5 gebouwd tussen 1860-1864 uit baksteen en zandsteen. De hangars op het terrein dateren waarschijnlijk uit 1906-1914.
 |
| Reduitingang - foto VC |
Cultuurfestival in het binnenfort van Fort 5.
Praktisch:
Fort V-Straat 5
2650 Edegem
Organisatie: Manufactuur Cultuur
Contact: info@manufactuurcultuur.be Fortvisions
FORT 6 WILRIJK
Dit bakstenen fort werd gebouwd in 1860-1864, met fraai metselwerk en versieringen in natuursteen.
Het fortgebied maakt deel uit van campus Drie Eiken van de Universiteit Antwerpen. De locatie wordt gebruikt voor sportvelden, leslokalen en studentenflats en is de thuishaven van heel wat (0studenten-)verenigingen. Het reduit is bewaard maar staat onder water en is bijgevolg niet toegankelijk.
Het fortgebied maakt deel uit van campus Drie Eiken van de Universiteit Antwerpen. De locatie wordt gebruikt voor sportvelden, leslokalen en studentenflats en is de thuishaven van heel wat (0studenten-)verenigingen. Het reduit is bewaard maar staat onder water en is bijgevolg niet toegankelijk.
 |
| Droge gracht fort 6 © Ludo Michielsen 2017 |
Statische show van de gevechtsgenie van Brucht met een operationele boot. Plooien van valscherm en zo mogelijk een afdaling in rappel. Tentoonstelling Para-Commando’s Hapjes en drankjes
Praktisch:
Dokter Donny Plein
2610 Wilrijk (Antwerpen)
Organisatie: Vriendenkring Para-Commando
Contact: lieve-lode@skynet.be
FORT 7 WILRIJK
Dit bakstenen fort werd gebouwd in 1860-1864, met fraai metselwerk en versieringen in natuursteen. Net als bij fort 8 in Hoboken zijn de wallen hoger dan bij de andere forten. Wellicht omdat door de lage grondwaterstand de gracht dieper uitgegraven is, waardoor er meer aarde beschikbaar was.
De kruitkamers van het hoofdfrontgebouw zijn nog herkenbaar door de aanwezigheid van de spouwmuren, de originele houten vloerconstructie, de verluchtingssleuven met metalen roosters en de bronzen kader van de verlichtingsnis. De waszaal op de eerste verdieping van het reduit heeft nog haar originele hardstenen wasbak en waterafvoer, bakstenen vloer en de openingen van de latrines. Verspreid over de gebouwen zijn heel wat historische elementen, zoals de verschillende typen van de oorspronkelijke houten toegangspoorten, deuren en luiken, de gietijzeren toiletten in de droge gracht en in het binnenplein van het reduit, 19de-eeuwse graffiti op muren, en munitieliften.
Programma:
Rondleidingen in het historisch monument
De kruitkamers van het hoofdfrontgebouw zijn nog herkenbaar door de aanwezigheid van de spouwmuren, de originele houten vloerconstructie, de verluchtingssleuven met metalen roosters en de bronzen kader van de verlichtingsnis. De waszaal op de eerste verdieping van het reduit heeft nog haar originele hardstenen wasbak en waterafvoer, bakstenen vloer en de openingen van de latrines. Verspreid over de gebouwen zijn heel wat historische elementen, zoals de verschillende typen van de oorspronkelijke houten toegangspoorten, deuren en luiken, de gietijzeren toiletten in de droge gracht en in het binnenplein van het reduit, 19de-eeuwse graffiti op muren, en munitieliften.
Programma:
Rondleidingen in het historisch monument
 |
| Binnenplaats reduit - foto VC |
Legerstraat 40
2660 Wilrijk
Organisatie: Natuurpunt Zuidrand en Historische gidsen
FORT 8 HOBOKEN
Het fort kan tot één van de best bewaarde Brialmontforten gerekend worden. Zo zijn alle wallen bewaard gebleven, maar ook bijna alle fortgebouwen, waaronder de artillerie-ingang. Het reduit, de hoofdcaponnière, de linkse en rechtse caponnière en het hoofdfrontgebouw staan nog steeds overeind. De hardstenen brugpijlers van de artillerie-ingang staan nog in de gracht, het brugdek zelf is er niet meer.
De samenhang tussen de verschillende gebouwen en verdedigingselementen is door allerhande ingrepen echter nog nauwelijks voelbaar.
De samenhang tussen de verschillende gebouwen en verdedigingselementen is door allerhande ingrepen echter nog nauwelijks voelbaar.
 |
| Plafond ontluizingskamertje - foto VC |
De gidsen houden opendeurdag, met mogelijkheid tot bezoek van enkele tentoonstellingen (Hobokenaren in de Groote Oorlog; Sporen van de Groote Oorlog; WO I in strips) en het bezoekerscentrum .
Er zijn wandelingen en rondleidingen op het fort, wandelingen in Hoboken en een fietsparcours van 25 km langs o.m. fort 7 en enkele schansen.
Zoals elk jaar kan u genieten van natjes en droogjes in de kantine.
Organisatie: Het GenOOtschap/Gidsenwerking Fort 8
Contact: fortgidsen@outlook.com
tel.: 0495 27 05 19
FORT MERKSEM
Het bakstenen fort werd gebouwd van 1871 tot 1882, alhoewel de sluitsteen ‘1876’ vermeldt. Later, in 1911 en 1912, werd het fort versterkt met beton. Vlak voor de val van Antwerpen in oktober 1914, blies het Belgische leger een deel van het fort op om het niet onbeschadigd in handen van de Duitsers te laten vallen. Nadien werd het een depot en tot 1972 was het een kazerne van de Belgische Zeemacht.
Programma
Opendeurdag
Rondleidingen op het fort met gids
Museum is geopend
Praktisch:
Fortsteenweg 120
2170 Antwerpen-Merksem
Organisatie: Bescherm- en actie comité Fort van Merksem
Contact: marnath@skynet.be
FORT MERKSEM
Het bakstenen fort werd gebouwd van 1871 tot 1882, alhoewel de sluitsteen ‘1876’ vermeldt. Later, in 1911 en 1912, werd het fort versterkt met beton. Vlak voor de val van Antwerpen in oktober 1914, blies het Belgische leger een deel van het fort op om het niet onbeschadigd in handen van de Duitsers te laten vallen. Nadien werd het een depot en tot 1972 was het een kazerne van de Belgische Zeemacht.
 |
| Voetbalwedstrijd in het fort van Merksem (copyright: provincie Antwerpen - Vilda, Yves Adams) |
Opendeurdag
Rondleidingen op het fort met gids
Museum is geopend
Praktisch:
Fortsteenweg 120
2170 Antwerpen-Merksem
Organisatie: Bescherm- en actie comité Fort van Merksem
Contact: marnath@skynet.be
FORT WALEM
Het bakstenen fort is gebouwd van 1878 tot 1883 om de oude steenweg Antwerpen – Mechelen te verdedigen. Later, in 1891-1900, werd het omgebouwd tot pantserfort en met beton versterkt.
Het fort heeft bekendheid verworven omdat het tijdens de Eerste Wereldoorlog vijf dagen stand hield tegen het Duitse leger, hoewel deze belegering het fort erg beschadigd heeft. Op het forteiland staat een gedenkteken voor de slachtoffers, naar ontwerp van de Brusselse architect J. Diongre en ingehuldigd in 1930.
Het bakstenen fort is gebouwd van 1878 tot 1883 om de oude steenweg Antwerpen – Mechelen te verdedigen. Later, in 1891-1900, werd het omgebouwd tot pantserfort en met beton versterkt.
Het fort heeft bekendheid verworven omdat het tijdens de Eerste Wereldoorlog vijf dagen stand hield tegen het Duitse leger, hoewel deze belegering het fort erg beschadigd heeft. Op het forteiland staat een gedenkteken voor de slachtoffers, naar ontwerp van de Brusselse architect J. Diongre en ingehuldigd in 1930.
 |
| Foto: Ricky Van Dyck |
Programma:
Historische wandelingen
Historische wandelingen
Museum Heemkundige Kring geopend
Open vanaf 14u00
Praktisch:
Koning Albertstraat
2800 Walem (Mechelen)
FORT KESSEL
Het fort van Kessel is een betonfort van de buitenste verdedigingsgordel van de stelling Antwerpen. Het werd gebouwd tussen 1909 en 1912.
Vanaf 29 september 1914 was het actief betrokken bij de verdediging van Antwerpen. 123 granaten werden op het fort afgevuurd. De muren en koepels bezweken uiteindelijk onder het zwaarste Duitse geschut en op 4 oktober viel het fort.
Programma:
Fort van Kessel opent zijn poorten. Rondleiding (1u) door een ervaren gids van het fort. Tentoonstellingen 'Historiek en Natuur' en 'Schatten van de Commandant'
Het jonge publiek van 6 tot 12 jaar is welkom voor een avonturentocht (om 11u00, 14u00 en 15u30). Gelegenheidscafetaria
Praktisch:
Fortstraat z/n
2560 Kessel (Nijlen)
Organisatie: Gidsenwerking Fort Kessel
Contact: cultuur@nijlen.be
Vanaf 29 september 1914 was het actief betrokken bij de verdediging van Antwerpen. 123 granaten werden op het fort afgevuurd. De muren en koepels bezweken uiteindelijk onder het zwaarste Duitse geschut en op 4 oktober viel het fort.
 |
| Ingang fort Kessel (detail)- foto VC |
Fort van Kessel opent zijn poorten. Rondleiding (1u) door een ervaren gids van het fort. Tentoonstellingen 'Historiek en Natuur' en 'Schatten van de Commandant'
Het jonge publiek van 6 tot 12 jaar is welkom voor een avonturentocht (om 11u00, 14u00 en 15u30). Gelegenheidscafetaria
Praktisch:
Fortstraat z/n
2560 Kessel (Nijlen)
Organisatie: Gidsenwerking Fort Kessel
Contact: cultuur@nijlen.be
FORT OELEGEM
 |
| Ingang Fort van Oelegem (auteur foto onbekend) |
De bouw van het fort begon in 1909. Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak in 1914 was het nog niet voltooid. Samen met het fort van Koningshooikt is dit het laatst gebouwde fort van de buitengordel. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd er vanuit het fort geschoten op het fort van Kessel en het Fort van Broechem. Na de bevrijding van de Tweede Wereldoorlog werd het gebruikt door het Amerikaanse leger als luchtverdedigingscentrum tegen de V1-raketten. In 1947 werd het fort gedemilitariseerd.
Sinds 1995 is het fort beschermd als monument. Het domein is privé eigendom en wordt beheerd door de werkgroep Fort Oelegem van de Vlaamse Jeugdbond voor Natuur en Milieu 'Natuur 2000' vzw. . Het fort wordt volledig gebruikt als vleermuizenreservaat en is alleen toegankelijk onder begeleiding van een gids op bepaalde dagen en op afspraak.
Programma:Open Namiddag (van 13:00 tot 16:00)
Rondleidingen: 1 EUR voor 15 min. en 2 EUR voor 30 min.
Praktisch:
Goorstraat 19
2520 Oelegem (Ranst)
Organisatie: Werkgroep Fort Oelegem
Contact: info@fortoelegem.be
Sinds 1995 is het fort beschermd als monument. Het domein is privé eigendom en wordt beheerd door de werkgroep Fort Oelegem van de Vlaamse Jeugdbond voor Natuur en Milieu 'Natuur 2000' vzw. . Het fort wordt volledig gebruikt als vleermuizenreservaat en is alleen toegankelijk onder begeleiding van een gids op bepaalde dagen en op afspraak.
Programma:Open Namiddag (van 13:00 tot 16:00)
Rondleidingen: 1 EUR voor 15 min. en 2 EUR voor 30 min.
Praktisch:
Goorstraat 19
2520 Oelegem (Ranst)
Organisatie: Werkgroep Fort Oelegem
Contact: info@fortoelegem.be
FORT VAN LIEZELE
De bouw aan het Fort van Liezele begon in 1908, maar het fort was nog niet klaar toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak in 1914. Begin oktober 1914 trok het leger zich terug tot achter de IJzer en het Fort van Liezele bleef geïsoleerd achter. Op 10 oktober gaf het fort zich over.
Het fort deed dienst als voedseldepot van het Duitse leger, als Brits gevangenenkamp en als opslagplaats voor gerecupereerde Duitse munitie. Het is in erg goede staat en een aantal delen zijn gerestaureerd of authentiek heringericht. De rolbrug en keuken zijn hersteld en de observatieklok teruggeplaatst.
Programma:
Een kijkje achter de schermen van het fort.
Het Fortcafé is geopend.
Praktisch:
Fortbaan 2
2870 Liezele (Puurs - Sint-Amands)
Organisatie: Memorial Museum Fort Liezele vzw
Contact: info@fortliezele.be
FORT VAN BORNEM
De bouw van het Fort van Bornem begon in 1908. Toch was het fort nog niet klaar toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak in 1914. Het fort is gespaard gebleven van zware aanvallen tijdens deze oorlog.
De bouw aan het Fort van Liezele begon in 1908, maar het fort was nog niet klaar toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak in 1914. Begin oktober 1914 trok het leger zich terug tot achter de IJzer en het Fort van Liezele bleef geïsoleerd achter. Op 10 oktober gaf het fort zich over.
 |
| Ingang Fort Liezele |
Programma:
Een kijkje achter de schermen van het fort.
Het Fortcafé is geopend.
Praktisch:
Fortbaan 2
2870 Liezele (Puurs - Sint-Amands)
Organisatie: Memorial Museum Fort Liezele vzw
Contact: info@fortliezele.be
FORT VAN BORNEM
De bouw van het Fort van Bornem begon in 1908. Toch was het fort nog niet klaar toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak in 1914. Het fort is gespaard gebleven van zware aanvallen tijdens deze oorlog.
 |
| Foto: Tobias Ceulemans |
Expo “De Britten in onze regio tijdens WOI"
Wandelroute Commandant Rasquin
Rondvaart op de walgracht
Live optredens, springkasteel, eet- en drankgelegenheid
Praktisch:
Barelstraat
2880 Bornem
2880 Bornem
Organisatie: Studiegroep Fort Bornem vzw
Contact: events.sfb@gmail.com
SPOORWEGFORT DUFFEL
Het fort werd gebouwd in 1886-1888 uit baksteen en beton om de spoorweg Antwerpen-Brussel te beschermen. Het fort heeft opvallend hoge wallen en strategisch geplaatste bosjes tussen het fort en de spoorweg. Kempens Landschap, de huidige eigenaars, heeft het fort gerestaureerd met de steun van de Provincie Antwerpen en de gemeente Duffel. Sinds 2012 wordt het fort beschermd als monument.
 |
| Toegang Spoorwegfort Duffel |
Het fort is geopend voor het publiek
Historische wandelingen. Vooraf inschrijven is noodzakelijk.
Taverne geopend
Praktisch:
Mechelsebaan
2570 Duffel
Organisatie: Kempens Landschap
Contact: info@kempenslandschap.be
FORT LILLO
FORT LILLO
Het Fort van Lillo is een van de oudste forten rond Antwerpen: het werd vanaf 1580 samen met Fort Liefkenshoek aan de andere kant van de Schelde gebouwd. Deze twee forten waren van groot belang voor de militaire controle over de scheepvaart, want samen konden ze de Schelde afsluiten. Dit had voor gevolg dat ze vaak werden belegerd. Dat eindigde niet altijd goed: de forten zijn in Spaanse, Nederlandse, Franse, Oostenrijkse en Belgische handen geweest. Door de havenuitbreiding in de jaren ’60 is het polderlandschap en het eigenlijke dorp verdwenen.
 |
| Fort Lillo poterne - foto Prov. Antwerpen - Vilda, Yves Adams |
Programma:
Opendeur PoldermuseumPraktisch:
Scheldelaan 2040 Antwerpen
Organisatie: Poldermuseum Lillo
Contact: secretariaatpoldermuseum@gmail.com
FORT LIEFKENSHOEK
Fort Liefkenshoek is een van de oudste forten rond Antwerpen: het werd vanaf 1580 samen met het Fort van Lillo aan de andere kant van de Schelde gebouwd.
Fort Liefkenshoek is heel goed bewaard gebleven, onder andere dankzij restauratiewerken.
Praktisch:
Schanslaan
2970 Schilde
Organisatie: Team Schans van Schilde - Gemeente Schilde
Contact: team.schans.van.schilde@gmail.com
SCHANS LANDMOLEN
De Schans van Landmolen werd samen met de Schans van Lauwershoek gebouwd in 1909-1912 tussen het fort van Steendorp en het fort van Haasdonk.
Programma:
Programma
Geleide wandeling
Parkconcert
Praktisch:
Ketenislaan 4
9130 Kallo
Organisatie: Gemeente Beveren
Contact: toerisme@beveren.be
SCHANS SCHILDE
Deze bakstenen en betonnen schans werd gebouwd tussen het fort van 's-Gravenwezel en het fort van Oelegem in 1909-1912 ter verdediging van de Turnhoutsebaan. Tijdens de Eerste Wereldoorlog schoot de schans onderhoudsvuur naar het Duitse leger. Op 9 oktober 1914 trok het Belgische leger zich terug uit de schans en werd de schans opgeblazen zodat die niet in handen van de vijand terecht zou komen.
Programma:
De Schans toont zijn geschiedenis Geleide wandelingen met verhalen en weetjes uit de twee wereldoorlogen. Een natje en droogje op het terras van de visclub, het voormalig officiersverblijf.
Geleide wandeling
Parkconcert
Praktisch:
Ketenislaan 4
9130 Kallo
Organisatie: Gemeente Beveren
Contact: toerisme@beveren.be
SCHANS SCHILDE
Deze bakstenen en betonnen schans werd gebouwd tussen het fort van 's-Gravenwezel en het fort van Oelegem in 1909-1912 ter verdediging van de Turnhoutsebaan. Tijdens de Eerste Wereldoorlog schoot de schans onderhoudsvuur naar het Duitse leger. Op 9 oktober 1914 trok het Belgische leger zich terug uit de schans en werd de schans opgeblazen zodat die niet in handen van de vijand terecht zou komen.
Programma:
De Schans toont zijn geschiedenis Geleide wandelingen met verhalen en weetjes uit de twee wereldoorlogen. Een natje en droogje op het terras van de visclub, het voormalig officiersverblijf.
 |
| copyright Prov. Antwerpen -Vilda |
Schanslaan
2970 Schilde
Organisatie: Team Schans van Schilde - Gemeente Schilde
Contact: team.schans.van.schilde@gmail.com
SCHANS LANDMOLEN
De Schans van Landmolen werd samen met de Schans van Lauwershoek gebouwd in 1909-1912 tussen het fort van Steendorp en het fort van Haasdonk.
Programma:
Geleid bezoek
Praktisch:
Schans van Landmolen
Heirstraat 44
9150 Bazel (Kruibeke)
Organisatie: Gemeente Kruibeke
Contact: toerisme@kruibeke.be
SITE GUNFIRE BRASSCHAAT - WHI
Programma:
Opendeurdag museum
Moto-happening ‘Indian Day’
Remembrance WW2 Day
Praktisch:Licht Vliegwezenlaan 3
2930 Brasschaat
Praktisch:
Schans van Landmolen
Heirstraat 44
9150 Bazel (Kruibeke)
Organisatie: Gemeente Kruibeke
Contact: toerisme@kruibeke.be
SITE GUNFIRE BRASSCHAAT - WHI
 |
| Foto: Ricky Van Dyck |
Programma:
Opendeurdag museum
Moto-happening ‘Indian Day’
Remembrance WW2 Day
Praktisch:Licht Vliegwezenlaan 3
2930 Brasschaat
SAMEN ZETTEN WE ONZE FORTEN EN VERSTERKINGEN OP DE KAART
Bronnen:
Vesting Antwerpen. De Brialmontforten. (red. Piet Lombaerde)
Antwerpse forten 1914 (Robert Gils)
Fortengordels.be (geraadpleegd 27.03.2019)
UitinVlaanderen.be
